Prosta spółka akcyjna
Funkcjonowanie spółek handlowych podlega ograniczeniom płynącym ze sztywnego gorsetu przepisów Kodeksu spółek handlowych. Od 1 marca 2020 r. należy się spodziewać istotnych zmian w tym względzie. Prezydent właśnie podpisał ustawę o prostej spółce akcyjnej.
Zasady funkcjonowania spółek handlowych w Polsce podlegały dotychczas powolnej ewolucji.
Typy spółek, ich organy, sposób funkcjonowania, zasady odpowiedzialności za zobowiązania spółki i ochrona wierzycieli w zasadniczo niezmienionej formie wywodzą się z regulacji Kodeksu handlowego, który wszedł w życie w 1934 r. Na lata dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia przypada wprowadzenie współczesnej regulacji rynku kapitałowego w Polsce. Kolejne dekady doprowadziły do uchwalenia Kodeksu spółek handlowych, stopniowej harmonizacji prawa spółek z prawem europejskim oraz wprowadzenia przepisów pozwalających na wykorzystanie technologii teleinformatycznej przy zakładaniu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i niektórych aspektach funkcjonowania tych spółek.
W toku zmian doszło do pojawienia się w porządku prawnym kolejnych przepisów, które uzupełniały system prawa o nowe zakresy regulacji i wprowadziły w życie kolejne postaci spółek osobowych. Na żadnym z etapów zmian nie doszło jednak do istotnego zrewidowania podstawowych zasad funkcjonowania spółek kapitałowych, w tym stworzenia innego typu spółki kapitałowej niż spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.
Rok 2020 przyniesie istotną zmianę sytuacji.
Z inicjatywy Ministra Rozwoju Rada Ministrów w lutym 2019 r. przedłożyła Sejmowi rządowy projekt ustawy wprowadzającej do porządku prawnego instytucję prostej spółki akcyjnej (PSA). Ustawa nowelizująca Kodeks spółek handlowych we wspomnianym zakresie została przyjęta przez Sejm, podpisana w dniu dzisiejszym przez Prezydenta i wejdzie w życie 1 marca 2020 r.
Jest to istotne, gdyż według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2017 r. w Polsce istniało blisko 550 tys. spółek handlowych niezależnie od ich formy, w tym ponad 450 tys. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i 12 tys. spółek akcyjnych. Na tym etapie ustawodawca świadomie nie zdecydował się ingerować w funkcjonowanie zarejestrowanych już spółek kapitałowych. Wprowadzenie nowych, istotnie zmodernizowanych przepisów wiązałoby się bowiem z ryzykiem destabilizacji podmiotów, które funkcjonują według zasad ustalonych przez dziesięciolecia obowiązywania istniejących regulacji prawnych.
W niedalekiej przyszłości znaczna część nowych spółek może powstawać jako proste spółki akcyjne. Z czasem też ta część przepisów o PSA, która wdraża zmodernizowane zasady funkcjonowania spółki kapitałowej, będzie mogła stać się podstawą nowelizacji Kodeksu spółek handlowych w zakresie dotyczącym spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych.
Czym jest PSA
Prosta spółka akcyjna została stworzona jako wehikuł inwestowania w działalność innowacyjną i nowe technologie, zapewniający elastyczność niezbędną dla wykorzystania środków komunikacji elektronicznej i innych narzędzi teleinformatycznych na każdym etapie funkcjonowania spółki.
Istnieją wszelkie podstawy, by sądzić, że prosta spółka akcyjna okaże się dostosowana nie gorzej, a prawdopodobnie nawet lepiej niż spółka z ograniczoną odpowiedzialnością do prowadzenia wszelkich typów działalności gospodarczej, z wyjątkiem działalności wielkich rozmiarów i działalności poddanych szczególnym regulacjom branżowym. PSA ma bowiem zalety właściwe innym spółkom kapitałowym, przy jednoczesnym obniżeniu poziomu sformalizowania zasad funkcjonowania organów spółki, ułatwieniach w obrocie akcjami spółki oraz zasadniczym zrewidowaniu zasad ochrony praw wierzycieli spółki i zasad dysponowania jej majątkiem.
Przy tym wszystkim przepisy o PSA precyzują zasady, które w dotychczasowej praktyce funkcjonowania spółek kapitałowych rodziły problemy interpretacyjne.
Obrót akcjami PSA
Jedną z podstawowych zalet prostej spółki akcyjnej jest łatwość rozporządzania akcjami spółki i prowadzenia emisji nowych akcji.
Akcje PSA nie będą miały postaci materialnej oraz będą mogły być zbywane w formie dokumentowej, zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Forma dokumentowa dokonywania czynności prawnych została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 2016 r. i jest właściwa dla składania oświadczeń woli przy użyciu wszelkich nośników informacji i sposobów komunikowania się inaczej niż poprzez składanie oświadczeń woli objętych dokumentem sporządzonym w formie pisemnej.
W efekcie akcje PSA będą mogły być zbyte i obciążone za pomocą oświadczeń woli utrwalanych i przekazywanych na odległość przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, bez konieczności wydania dokumentu akcji, czy wręcz – jak ma to miejsce w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – poświadczania podpisów składanych w imieniu stron przez notariusza.
Biorąc pod uwagę, że kapitał akcyjny spółki będzie mógł zostać podniesiony na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki, bez konieczności jej zmiany, a dla składania oświadczeń woli spółki i akcjonariusza oraz podejmowania uchwał organów spółki zastrzeżona jest co najwyżej forma dokumentowa, także emisja nowych akcji będzie mogła następować wyłącznie przy użyciu środków komunikacji elektronicznej.
Aby zapewnić bezpieczeństwo obrotu, emisja i obrót akcjami PSA będą podlegały rejestracji w rejestrze akcji, którego prowadzenie spółka będzie zobowiązana powierzyć bądź notariuszowi, bądź też podmiotowi uprawnionemu do prowadzenia rachunków papierów wartościowych. Rejestr akcjonariuszy będzie mógł być prowadzony w postaci elektronicznej, w tym w rozproszonej i zdecentralizowanej bazie danych. Obowiązek powierzenia prowadzenia rejestru akcjonariuszy podmiotowi trzeciemu wydaje się daleko idącym ograniczeniem praktycznym funkcjonowania PSA. Prawdopodobne jest jednak to, że większość banków będzie świadczyć stosowne usługi łącznie z usługą prowadzenia rachunku bankowego spółki. W takim przypadku ograniczenie okaże się nieuciążliwe.
Rozporządzenia akcjami PSA będą wywoływały skutek od momentu dokonania stosownych wpisów w rejestrze akcji.
Tym samym akcje PSA będą zdematerializowane na uproszczonych zasadach, w istotnych aspektach analogicznie do dematerializacji akcji spółek publicznych. Obrót akcjami i rejestracja praw akcjonariusza będą mogły odbywać się za pośrednictwem sieci internet lub technologii blockchain.
Akcje PSA nie będą mogły być dopuszczone do obrotu zorganizowanego. Nic nie będzie jednak stało na przeszkodzie, aby spółka umożliwiała objęcie emitowanych przez siebie akcji przez internet i by analogicznie dochodziło do składania propozycji zbycia akcji spółki należących do akcjonariusza, zwłaszcza w tych przypadkach, w których przepisy regulujące funkcjonowanie rynku kapitałowego zezwalają na przeprowadzenie oferty publicznej bez konieczności sporządzenia prospektu emisyjnego i memorandum informacyjnego.
Majątek PSA, wkłady do spółki, prawa akcjonariuszy i ochrona wierzycieli
W prostej spółce akcyjnej będzie istniał kapitał akcyjny pochodzący z wkładów akcjonariuszy w kwocie 1 złotego albo wyższej. Akcje PSA nie będą miały wartości nominalnej, nie będą stanowiły części kapitału akcyjnego, a przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółki, wbrew dotychczasowym zasadom, będzie mogło być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy.
Powyższe zasady pozwolą przyznać status akcjonariusza osobom wnoszącym do spółki wyłącznie wiedzę i umiejętności. Daleko posunięta swoboda w kształtowaniu uprzywilejowania akcji i praw osobistych w spółce będzie mogła być wykorzystana do elastycznego dostosowania treści stosunków korporacyjnych do sytuacji spółki, niezależnie od tego, jaką ta spółka będzie prowadziła działalność. Elastyczność ta będzie ważnym walorem PSA jako wehikułu inwestycyjnego dla wszystkich przypadków dokonywania inwestycji o charakterze strukturyzowanym.
Akcjonariusze będą mogli bez wzywania wierzycieli do zgłaszania roszczeń wycofywać wkłady wniesione na poczet kapitału akcyjnego i cały niepodzielony zysk. Wypłata nie będzie mogła nastąpić tylko wtedy, gdy spowoduje ryzyko utraty przez spółkę, w normalnych okolicznościach, zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie sześciu miesięcy od dnia dokonania wypłaty. Podobny skutek będzie miał obowiązek zasilania kapitału akcyjnego na pokrycie przyszłych strat spółki 8% rocznego zysku do momentu, gdy kapitał akcyjny nie osiągnie co najmniej 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z ostatniego rocznego sprawozdania finansowego.
Tak jak dotychczas członkowie zarządu spółek z o.o., członkowie zarządu PSA, albo dyrektorzy, będą ponosili odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku, gdy na czas nie zgłoszą wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.
Inne istotne cechy PSA
Prosta spółka akcyjna będzie mogła być zakładana jednoosobowo, również przy użyciu wzorca umowy udostępnianego w systemie teleinformatycznym S24, po opatrzeniu umowy spółki kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi albo podpisami zaufanymi. Tylko w przypadku, gdy PSA będzie zawiązywana w oparciu o wkłady niepieniężne, umowa spółki będzie wymagała formy aktu notarialnego, przy czym wartość samych wkładów niepieniężnych nie będzie weryfikowana przez biegłego rewidenta.
Powołanie rady nadzorczej w PSA będzie fakultatywne, a skład zarządu będzie mógł być jednoosobowy. Umowa spółki będzie mogła zdecydować, że w PSA powoływana jest rada dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych w miejsce zarządu i rady nadzorczej. Tym samym struktura organów PSA będzie mogła być ukształtowana zgodnie z monistycznym modelem ładu korporacyjnego, rozpowszechnionym w anglosaskich systemach prawa, a także w Chinach, Francji, Indiach, Rosji i niektórych innych krajach.
Posiedzenia wszystkich organów PSA będą mogły odbywać się przy użyciu środków komunikacji elektronicznej.
Likwidacja PSA będzie mogła nastąpić w uproszczonej formie, bez spieniężania majątku spółki i spłaty jej zobowiązań. Stanie się tak w przypadku, gdy co najmniej jeden z akcjonariuszy przejmie majątek spółki i odpowiedzialność za jej zobowiązania.
Czy PSA jest nam potrzebna?
Zasady funkcjonowania spółek kapitałowych wymagają uelastycznienia.
Kapitał zakładowy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych oraz zasady jego ochrony nie dają w dzisiejszych realiach wystarczającej pewności obrotu. Wprowadzają przy tym praktyczne utrudnienia przy zwykłym funkcjonowaniu spółek.
To samo dotyczy zasad emisji udziałów i akcji oraz obrotu nimi. PSA jest należycie wyważonym kompromisem pomiędzy istniejącymi dotychczas zasadami prawa korporacyjnego i potrzebami współczesnej gospodarki.
Prawidłowe jest też podzielenie reformy zasad funkcjonowania spółek kapitałowych na etapy powiązane z wprowadzeniem nowego typu spółki kapitałowej. Pozwoli to ustawodawcy działać szybciej i da potrzebny czas na ocenę, które z nowych zasad zastosować do pozostałych typów spółek kapitałowych.
Wydaje się, że na nowych przepisach skorzystają wszyscy, jako że PSA to podmiot znacznie bardziej elastyczny niż dotychczasowe spółki kapitałowe.
Krzysztof Libiszewski, radca prawny, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
