Prawo na Boże Narodzenie | Co do zasady

Czyli słów kilka o tzw. ustawie Wesołych Świąt, przepisach dotyczących kartek świątecznych oraz bożonarodzeniowej magii bijącej z orzeczeń polskich sądów.

Wprawdzie zgodnie z kilkuletnią już tradycją w ostatnim przedświątecznym wydaniu staramy się na łamach „Co do zasady” podejmować tematy lżejsze niż na co dzień, jednak postanowiłem wykorzystać sposobność, by poruszyć kwestię niemałej w tym okresie wagi. Chodzi mianowicie o to, jak prawo (tak stanowione, jak i stosowane) odnosi się do tematyki świąt Bożego Narodzenia.

„Tradycyjne zimowe obrzędy”

Niewątpliwie polski ustawodawca nie był (jak dotąd) równie kreatywny jak np. stanowa legislatura Teksasu, która w 2013 r. uchwaliła niemal jednogłośnie ustawę znaną szerzej jako ustawa Wesołych Świąt (Merry Christmas bill). Ustawa ta, formalnie nosząca nieco mniej świąteczne miano H.B. No. 308¹, wskazuje władzom oświatowym, by podejmowały działania związane z nauczaniem historii „tradycyjnych zimowych obrzędów” oraz by umożliwiały uczniom stosowanie w tym szczególnym czasie tradycyjnych pozdrowień. Do dopuszczonych na gruncie ustawy pozdrowień należą w szczególności takie zwroty jak: „Wesołych Świąt [Bożego Narodzenia]” (Merry Christmas), „Wesołej Chanuki” (Happy Hanukkah) czy też proste „Wesołych Świąt” (Happy Holidays). Zwrot „w szczególności” wskazuje jednak, że teksański ustawodawca jest otwarty na wszelkie inne formy pozdrowień.

Co więcej, wspomniana ustawa reguluje także to, w jaki sposób w obiektach szkolnych pokazywane mogą być „sceny lub symbole związane z tradycyjnymi zimowymi obrzędami”, dopuszczając, by znajdowały się wśród nich np. wizerunki choinki, żłóbka czy menory. Wszystko to jednak pod warunkiem, że równocześnie eksponowane są symbole właściwe co najmniej dwóm religiom albo jednej religii wraz z co najmniej jednym symbolem nieodnoszącym się do żadnej religii.

Życzenia w pięciu słowach

Polskie prawodawstwo (zarówno to współczesne, jak i historyczne) wydaje się w kontekście świąt Bożego Narodzenia nader skromne i ogranicza się do kwestii czysto technicznych (takich jak np. ustalenie dni wolnych od pracy czy też godzin pracy w Wigilię).

Pewnym wyjątkiem w tej dziedzinie były nieobowiązujące już regulacje (notabene czerpiące z dorobku prawa międzynarodowego, bo ze Światowej Konwencji Pocztowej²) dotyczące przesyłania kartek świątecznych i telegramów.

Warto tu wspomnieć rozporządzenie z 1925 r.³, zgodnie z którym „kartki świąteczne wysyłane z okazji Bożego Narodzenia i Nowego Roku” mogły zawierać „na stronie przedniej pozdrowienia, życzenia lub inne formułki grzeczności, wyrażane najwyżej w pięciu słowach lub przy pomocy pięciu ogólnie przyjętych liter początkowych”.

Z kolei na mocy innego aktu wykonawczego (z 1931 r.⁴) wprowadzona została szczególna forma telegramów gratulacyjnych, które mogły „zawierać wyłącznie życzenia z okazji świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku wyznań chrześcijańskich oraz Nowego Roku wyznania mojżeszowego według ustalonych tekstów”. Nadawca takiego telegramu mógł wybierać „z pośród tekstów ustalonych w rozmaitych językach, według wzorów, które się znajdują w urzędach nadawczych”.

Wigilia na wokandzie

Zdecydowanie więcej zrozumienia dla tego, czym jest „duch świąt”, wykazują polskie sądy powszechne. Ich orzecznictwo stanowić może doskonałe źródło wiedzy dla zagranicznych etnografów i badaczy kultury.

I tak Boże Narodzenie, jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Łodzi, to „święta w tradycji polskiej uznawane (…) za święta bardzo rodzinne i ciepłe”⁵. Powszechne jest w tym czasie odczuwanie „magii Świąt Bożego Narodzenia, radości płynącej z tego okresu, pałaniem się [sic] zapachu domowych wypieków i choinki, czy zwykłej dobroci, jakim ludzie w tym okresie emanują”⁶. Jak zauważa Sąd Apelacyjny w Szczecinie, „24 grudnia (…) w Polsce obchodzona jest wigilia Bożego Narodzenia i powszechnie wiadomo, że czas pracy tego dnia zostaje skrócony, co najmniej o kilka końcowych godzin”⁷. Wigilia jest to przy tym dzień szczególny (tak Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim⁸), będący „jednym z najważniejszych w Polsce świąt, gdzie zazwyczaj przy wspólnym stole gromadzi się cała rodzina” (Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze⁹).

Obecni przy stole dzielą się opłatkiem, na co wskazuje Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, przywołując historię żony obwinionego, która „podejmowała próby załagodzenia sporu, m.in. łamała się z oskarżycielką opłatkiem w dniu Wigilii Bożego Narodzenia”¹⁰. Oczywiście sądom znane są przypadki zgoła odmienne – wskazuje na nie choćby Sąd Apelacyjny w Gdańsku, który zauważa, że „powód (…) nawet odmówił podzielenia się z pozwaną opłatkiem w Wigilię Bożego Narodzenia”¹¹. Z podobną sytuacją spotkał się Sąd Okręgowy we Wrocławiu, przywołując przypadek powódki, która „zorganizowała wigilię na dzień wcześniej aby uniknąć dzielenia się z opłatkiem z synem i synową”¹². Zresztą, jak słusznie konstatuje Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze, „spotkanie obu (…) kobiet w Wigilię nie musiało oznaczać, że «dzieliły się wówczas opłatkiem»”¹³.

Można jednak przyjąć za Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie, że regułą jest to, że w tym świątecznym czasie ruch na ulicach polskich miast praktycznie zamiera („Do zdarzenia doszło w wigilie Bożego Narodzenia, o godz. 19.45. i trudno nie dać wiary oskarżonemu, który wskazał, że natężenie ruchu było znikome”¹⁴). Wszystkim udziela się przy tym, dobrze znana Sądowi Okręgowemu w Świdnicy, atmosfera „radosnego świętowania i przeżywania Wigilii Bożego Narodzenia oraz Sylwestra i Nowego Roku”¹⁵, zaś ludzie składają sobie życzenia – osobiście lub np. telefonicznie (jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Warszawie: „W Wigilię 2007 r. pozwana zaproponowała, by zadzwonić do powódki ze świątecznymi życzeniami i zadzwoniła”¹⁶) oraz godzą się i zapominają dawne urazy (tak Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej: „Obecnie oskarżony od Wigilii 2012 r. porozumiał się z byłą konkubiną. R. I. pozwala mu przychodzić do mieszkania”¹⁷). Wreszcie polskim sądom nieobce są przypadki miłosnych wyznań dokonywanych przy okazji świąt (np. Sąd Apelacyjny w Poznaniu odnotowuje, że „w Wigilię Bożego Narodzenia [niejaka] M. A. zaręczyła się z P. K., planowali w kwietniu 2001 r. ślub”¹⁸).

Z przykrością wypada odnotować, że same przygotowania do świąt, a w szczególności przedświąteczne sprzątanie, stanowią niekiedy przyczynę konfliktów. Zwraca na to uwagę Sąd Apelacyjny w Katowicach, przywołując historię powodów, którzy „Działali (…) w sposób bardzo emocjonalny i nieadekwatny do sytuacji jak np.: reakcja powoda na prośbę pozwanej i jej męża by w wigilię nie odkurzał przedpokoju kiedy spał malutki syn córki pozwanej, tym bardziej, że mąż pozwanej kilka godzin wcześniej odkurzał korytarz”¹⁹. Zwykle jednak proces przygotowań stanowi okazję do zażegnania ewentualnych sporów i pojednania (na co wskazuje Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim: „Później wspólnie czynili przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia, po których ponownie planowali razem zamieszkać”²⁰).

Widać więc, że świąteczny czas niewątpliwie odciska swoje piętno na rodzimej judykaturze (o innym jeszcze wymiarze tego zjawiska pisaliśmy jakiś czas temu w tekście pt. Świąteczny wymiar sprawiedliwości).

A na koniec, trawestując sekcję 29.920 punkt a) teksańskiego Kodeksu Edukacyjnego (Education Code) w brzmieniu nadanym mu przez H.B. No. 308, życzę P.T. Czytelnikom Wesołych Świąt!

Maciej Szewczyk, praktyka prawa korporacyjnego i transakcji kancelarii Wardyński i Wspólnicy