Prawo indywidualnej kontroli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez wspólnika
Wspólnicy mogą czerpać wiedzę o działalności spółki nie tylko z rocznego sprawozdania finansowego spółki czy sprawozdania zarządu. Mogą sami przeglądać księgi i dokumenty spółki, korzystając przy tym z pomocy osób mających wiedzę ekspercką.
Nie wszyscy wspólnicy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością wiedzą, że przysługuje im prawo indywidualnej kontroli spółki i zasięgania informacji o jej działalności, niezależnie od informacji zawartych w rocznym sprawozdaniu finansowym spółki oraz sprawozdaniu zarządu. Prawo to może być ograniczone lub wyłączone tylko w sytuacji, gdy w spółce ustanowiono radę nadzorczą lub komisję rewizyjną i dodatkowo na mocy umowy spółki wyłączono lub ograniczono prawo indywidualnej kontroli przysługujące wspólnikom (art. 213 § 3 k.s.h.). Jeżeli w danej spółce nie ma rady nadzorczej ani komisji rewizyjnej, albo gdy mimo istnienia takich organów umowa spółki nie zawiera wyłączenia lub ograniczenia indywidualnej kontroli spółki przez wspólników, wówczas każdy ze wspólników, niezależnie od liczby posiadanych udziałów, ma prawo w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla własnego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu (art. 212 § 1 k.s.h.). Prawo to ma charakter indywidualny i, co do zasady, nie może być scedowane na osoby trzecie, aczkolwiek ustawodawca przewidział, że wspólnik może dokonywać działań kontrolnych wraz z upoważnioną przez siebie osobą. Osoba ta może być specjalistą w zakresie badania ksiąg i określonych dokumentów i w związku z tym wspólnik, prowadząc działania kontrolne, może korzystać z pomocy osób mających wiedzę ekspercką.
Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może odmówić udzielania wyjaśnień oraz udostępniania dokumentów wspólnikowi, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę (art. 212 § 2 k.s.h.). Przepis ustawy nie reguluje wprost kwestii przedstawienia wspólnikowi pisemnego uzasadnienia takiej odmowy, lecz należy domniemywać, że jest to konieczne szczególnie w świetle dalszych uprawnień wspólnika, którego dotyczy taka odmowa. Wspólnik ten ma bowiem prawo rozstrzygnięcia zasadności odmowy udzielenia wyjaśnień oraz udostępnienia dokumentów uchwałą wspólników. Uchwała taka powinna być podjęta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania przez wspólnika, przy czym z uwagi na to, że zagadnienie odmowy udzielenia informacji i dokumentów ma charakter sporny, wspólnik, który w tym zakresie staje się stroną sporu ze spółką, nie powinien głosować w sprawie rozstrzygnięcia tego sporu (zgodnie z art. 244 k.s.h.). Jeżeli uchwała wspólników podtrzyma odmowę udzielenia informacji oraz dokumentów lub jeżeli uchwała taka nie zostanie podjęta we wskazanym terminie, wspólnik żądający informacji lub wglądu do dokumentów może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia takich informacji lub przedstawienia dokumentów. Wniosek taki należy złożyć w terminie siedmiu dni od daty otrzymania zawiadomienia o uchwale utrzymującej odmowę udzielania informacji (udostępnienia dokumentów) lub od upływu miesięcznego terminu na podjęcie uchwały w sprawie rozstrzygnięcia co do zasadności wspomnianej odmowy. Sąd, rozpatrując sprawę, ocenia legitymację do żądania udzielenia informacji, zakres danych lub dokumentów, o których udostępnienie ubiega się wspólnik, oraz oczywiście zasadność odmowy ze strony zarządu spółki.
Prawo kontroli wspólnika ma dość specyficzny charakter, jest bowiem prawem indywidualnym wynikającym z ustawy (nie są potrzebne dodatkowe zapisy w tym przedmiocie w umowie spółki), lecz nie jest prawem osobistym wspólnika (nie jest to prawo związane imiennie z poszczególnymi wspólnikami). Ponadto prawo to nie jest tzw. prawem mniejszości, bowiem nie wynika z posiadania określonego ułamka kapitału zakładowego. Prawem mniejszości jest natomiast inne uprawnienie związane z wywołaniem kontroli spółki, przewidziane w artykule 223 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem, na żądanie wspólnika lub wspólników posiadających co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, sąd rejestrowy może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, wyznaczyć podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości spółki oraz jej działalności.
Jacek Bondarewski, Zespół Prawa Korporacyjnego, Restrukturyzacji Spółek i Kontraktów Handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy.