Postępowanie sanacyjne | Co do zasady

Postępowanie sanacyjne charakteryzuje się największym rygoryzmem oraz największym zaangażowaniem organów władzy publicznej spośród wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych. Jest ono podobne do dawnego postępowania upadłościowego z opcją układową – z tą jednak różnicą, że postępowanie sanacyjne nie powoduje ogłoszenia upadłości dłużnika, a przyjęcie układu następuje dopiero po wykonaniu czynności sanacyjnych.

Postępowanie sanacyjne jest jedynym z postępowań restrukturyzacyjnych, które obok uniknięcia upadłości dłużnika w drodze zawarcia układu z wierzycielami ma także doprowadzić do uzdrowienia sytuacji gospodarczej dłużnika przez przeprowadzenie działań sanacyjnych na podstawie planu restrukturyzacyjnego. Ustawa definiuje, że działaniami sanacyjnymi są czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją.

Postępowanie sanacyjne jest wszczynane na skutek złożenia wniosku restrukturyzacyjnego do sądu restrukturyzacyjnego, którym jest właściwy miejscowo sąd gospodarczy. Tak jak w innych postępowaniach restrukturyzacyjnych uprawnionym do złożenia wniosku restrukturyzacyjnego jest dłużnik. Jednakże ustawa przyznaje takie prawo także kuratorowi rejestrowemu (ustanowionemu przez sąd na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym), a jeśli dłużnikiem jest niewypłacalna osoba prawna, również jej wierzycielowi osobistemu.

W czasie postępowania o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd restrukturyzacyjny może zastosować zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy, co w odpowiednim zakresie ogranicza prawo dłużnika do zarządu własnym majątkiem w toku przedmiotowego postępowania.

Otwarcie postępowania sanacyjnego wywołuje daleko idące skutki w sferze stosunków prawnych dłużnika. Mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika staje się masą sanacyjną. Dłużnik traci prawo zarządu nad tym majątkiem, pod rygorem nieważności czynności prawnych dokonanych z naruszeniem zakazu, a zarządzanie przejmuje zarządca. Zarządca dokonuje czynności w imieniu własnym, lecz na rachunek dłużnika, wykonuje obowiązki sprawozdawcze ciążące na dłużniku oraz nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących masy sanacyjnej. Dłużnik ma obowiązek wskazać i wydać zarządcy cały majątek oraz dokumenty dotyczące jego działalności, majątku i rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe i inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych oraz korespondencję, a także udzielać zarządcy wszelkich potrzebnych wyjaśnień.

Za zgodą sędziego-komisarza zarządca może odstąpić od umowy wzajemnej dłużnika, która nie została wykonana w całości lub w części przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego, jeżeli świadczenie drugiej strony wynikające z tej umowy jest świadczeniem niepodzielnym. Jeżeli świadczenie drugiej strony jest świadczeniem podzielnym, odstąpienie może nastąpić w zakresie, w jakim świadczenie drugiej strony miało zostać wykonane po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego. W celu zapewnienia pewności obrotu, na żądanie drugiej strony, zarządca ma obowiązek w terminie dwóch tygodni złożyć do sędziego-komisarza wniosek o zgodę na odstąpienie od umowy albo poinformować drugą stronę, że nie zamierza takiego wniosku składać.

Jeżeli zarządca odstąpił od umowy, druga strona może żądać zwrotu świadczenia spełnionego po otwarciu postępowania sanacyjnego, a przed dojściem do niej oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jeżeli świadczenie to znajduje się w majątku dłużnika. Jeśli jest to niemożliwe, druga strona może dochodzić jedynie wierzytelności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat. Wierzytelności te nie są objęte układem.

Ponadto po otwarciu postępowania sanacyjnego niedopuszczalne staje się spełnienie przez dłużnika lub zarządcę świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem. Zachodzą również ograniczenia dopuszczalności potrącenia wzajemnych wierzytelności między dłużnikiem i wierzycielem. Co więcej, co do zasady, niedopuszczalne staje się wypowiedzenie przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika, co stosuje się odpowiednio także do umów kredytu, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi oraz gwarancji lub akredytyw. Dodać też należy, że otwarcie postępowania sanacyjnego wpływa na stosunki pracy i wywołuje w zakresie praw i obowiązków pracowników i pracodawcy takie same skutki, jak ogłoszenie upadłości.

W następstwie otwarcia postępowania sanacyjnego bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej są czynności prawne, nieodpłatne albo odpłatne, którymi dłużnik rozporządził swoim majątkiem, jeżeli wartość świadczenia dłużnika przewyższa w istotnym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez dłużnika lub zastrzeżonego dla dłużnika lub dla osoby trzeciej, dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Powyższe stosuje się także odpowiednio do ugody sądowej, uznania powództwa i zrzeczenia się roszczenia.

Bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej są także zabezpieczenia, które nie zostały ustanowione bezpośrednio w związku z otrzymaniem przez dłużnika świadczenia, a zostały ustanowione przez dłużnika w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Podobnie bezskuteczne jest ustanowienie w tymże terminie zabezpieczenia w części, która w dniu ustanowienia zabezpieczenia przewyższa więcej niż o połowę wartość zabezpieczonego świadczenia otrzymanego przez dłużnika. Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do ustanowionych przez dłużnika poręczeń, gwarancji i innych podobnych czynności dokonywanych w celu zabezpieczenia świadczenia.

Choć otwarcie postępowania sanacyjnego nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych, administracyjnych i przed sądami polubownymi w celu dochodzenia wierzytelności podlegających umieszczeniu w spisie wierzytelności, to jednak dłużnik uzyskuje ochronę przed egzekucją. Wszelkie postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego (w tym prowadzone przez wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo) ulegają zawieszeniu z mocy prawa, zaś skierowanie egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej oraz zabezpieczenie roszczenia na tym majątku jest niedopuszczalne. Co więcej, sędzia-komisarz może uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy sanacyjnej.

Następnie w ciągu 30 dni od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarządca składa sędziemu komisarzowi do zatwierdzenia plan restrukturyzacyjny obejmujący czynności restrukturyzacyjne, jakie mają być podjęte wobec przedsiębiorstwa dłużnika. W wyjątkowych przypadkach zarządca jeszcze przed zatwierdzeniem planu restrukturyzacyjnego może podjąć działania mające na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności wykonywania zobowiązań, jeżeli brak ich niezwłocznego podjęcia istotnie utrudniłby możliwość osiągnięcia celu postępowania sanacyjnego.

Ponadto w tym samym terminie 30 dni od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarządca sporządza i składa sędziemu komisarzowi spis wierzytelności. W następnej kolejności sędzia komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem. Zgromadzenie wierzycieli ma się odbyć niezwłocznie po zrealizowaniu planu restrukturyzacyjnego w całości lub w części przewidzianej do wykonania w toku postępowania sanacyjnego, nie później jednak niż przed upływem dwunastu miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego.

Układ obejmuje wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu. Wierzytelności wynikające z umowy wzajemnej, która nie została wykonana w całości lub części przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, są objęte układem tylko w przypadku, gdy świadczenie drugiej strony jest świadczeniem podzielnym i tylko w zakresie, w jakim druga strona spełniła świadczenie przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego i nie otrzymała świadczenia wzajemnego.

Natomiast układ nie obejmuje:

• wierzytelności alimentacyjnych oraz rent odszkodowawczych,
• roszczeń o wydanie mienia i zaniechanie naruszania praw,
• wierzytelności związanych z nabyciem spadku po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego,
• wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne,
• wierzytelności ze stosunku pracy,
• wierzytelności zabezpieczonej na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem.

Restrukturyzacja zobowiązań dłużnika na mocy układu może obejmować w szczególności:

• odroczenie terminu wykonania,
• rozłożenie spłaty na raty,
• zmniejszenie wysokości,
• konwersję wierzytelności na udziały lub akcje,
• zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Układ może obejmować jeden lub więcej sposobów restrukturyzacji zobowiązań dłużnika. Jeżeli propozycje układowe przewidują spłatę zobowiązań z zysku przedsiębiorstwa dłużnika, mogą one określać, jaka część zysku będzie przeznaczona na spłatę zobowiązań. Propozycje układowe mogą przewidywać również zaspokojenie wierzycieli przez likwidację majątku dłużnika. W takim wypadku jednak sprzedaż dokonana w wykonaniu układu likwidacyjnego nie wywołuje skutków sprzedaży egzekucyjnej, inaczej niż gdy sprzedaży składników masy sanacyjnej dokonuje zarządca za zgodą sędziego-komisarza.

Postępowanie sanacyjne jest jedynym z postępowań restrukturyzacyjnych, które może być wszczęte i prowadzone w związku z niepowodzeniem innego postępowania restrukturyzacyjnego. Co do zasady, jeżeli doszło do umorzenia przyspieszonego postępowania układowego lub postępowania układowego, w szczególności dlatego, że układ nie został przyjęty przez zgromadzenie wierzycieli albo doszło do odmowy zatwierdzenia układu przez sąd restrukturyzacyjny, dłużnik może złożyć wniosek restrukturyzacyjny o otwarcie postępowania sanacyjnego.

Piotr Wcisło, praktyka prawa korporacyjnego i transakcji kancelarii Wardyński i Wspólnicy