Postępowanie o zatwierdzenie układu | Co do zasady

Prawo restrukturyzacyjne przewiduje cztery postępowania restrukturyzacyjne, które różnią się od siebie przede wszystkim stopniem zaangażowania w nie organów władzy publicznej. Postępowanie o zatwierdzenie układu jest tym postępowaniem restrukturyzacyjnym, w którym udział czynnika publicznego jest najbardziej ograniczony.

Choć postępowanie o zatwierdzenie układu jest prowadzone w oparciu o przepisy prawa publicznego – ustawy Prawo restrukturyzacyjne – to w przeważającej mierze nie biorą w nim udziału podmioty publiczne, a przeprowadzenie postępowania obciąża dłużnika. Rola organów publicznych ogranicza się jedynie do zatwierdzenia przyjętego w tym postępowaniu układu przez sąd restrukturyzacyjny, którym jest właściwy miejscowo rejonowy sąd gospodarczy. Zatem postępowanie restrukturyzacyjne z zatwierdzeniem układu ma charakter najbardziej prywatny spośród wszystkich postępowań regulowanych ustawą Prawo restrukturyzacyjne.

Aby jednak zagwarantować zgodny z prawem przebieg postępowania restrukturyzacyjnego oraz zapewnić poszanowanie praw wierzycieli, omawiane postępowanie restrukturyzacyjne musi być prowadzone pod nadzorem doradcy restrukturyzacyjnego, sprawującego funkcje nadzorcy układu. Ustawa wskazuje, że nadzorca układu sprawuje nadzór w szczególności nad przygotowaniem propozycji układowych, przeprowadzeniem samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika i złożeniem wniosku o zatwierdzenie układu. Nadzorca układu ponadto sporządza spis wierzytelności.

Podstawą działania nadzorcy układu jest umowa o sprawowanie nadzoru nad postępowaniem restrukturyzacyjnym, której zawarcie jest pierwszą czynnością dokonywaną przez dłużnika w postępowaniu restrukturyzacyjnym o zatwierdzenie układu. Co do zasady nadzorca układu pełni swoją funkcję od dnia zawarcia umowy.

Następnie dłużnik wyznacza dzień układowy. Skład wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem ustala się według stanu z dnia układowego, zaś wierzytelności powstałe po dniu układowym nie są objęte układem. Ustawa wymaga, aby dzień układowy przypadał nie wcześniej niż trzy miesiące i nie później niż dzień przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Prawidłowość wyznaczenia dnia układowego sankcjonuje regulacja, że głosy wierzycieli zachowują ważność, o ile wniosek dłużnika o zatwierdzenie układu wpłynął do sądu restrukturyzacyjnego przed upływem trzech miesięcy od dnia oddania głosu.

Po ustaleniu dnia układowego dłużnik zbiera głosy na piśmie, przedstawiając wierzycielom karty do głosowania, których obligatoryjną treść pod rygorem nieważności określa ustawa. Oznacza to, że w postępowaniu restrukturyzacyjnym z zatwierdzeniem układu nie dochodzi do odbycia formalnie zwoływanego zgromadzenia wierzycieli, jak chociażby w dotychczasowym postępowaniu upadłościowym z opcją układową.

Aby nie dopuścić do pominięcia niektórych wierzycieli przez dłużnika, Prawo restrukturyzacyjne przewiduje, że układ zostanie przyjęty tylko wtedy, gdy opowie się za nim większość wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. W ten sposób faktycznie uniemożliwia się dłużnikowi przeforsowanie układu poprzez dopuszczenie do głosowania jedynie wierzycieli przychylnych układowi. Większość wymaganą dla przyjęcia układu ustala się bowiem w odniesieniu do wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem, a nie rzeczywiście uczestniczących w postępowaniu restrukturyzacyjnym poprzez oddanie głosu.

Przepisy Prawa restrukturyzacyjnego stanowią, że jeżeli głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli, obejmujących poszczególne kategorie interesów, układ jest przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość uprawnionych do głosowania nad układem wierzycieli z tej grupy, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności z tej grupy. Układ może być także przyjęty mimo nieuzyskania wymaganej większości w niektórych grupach wierzycieli, jeżeli wierzyciele mający łącznie dwie trzecie sumy wierzytelności przypadających wierzycielom uprawnionym do głosowania nad układem głosowali za przyjęciem układu, a wierzyciele z grupy lub grup, które wypowiedziały się przeciw przyjęciu układu, zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego.

Ustawa przewiduje szczególny nadzór nadzorcy układu nad prawidłowością ustalenia wyniku głosowania wierzycieli, ponieważ to właśnie nadzorca układu stwierdza przyjęcie układu. Ponadto zadaniem nadzorcy układu, mającym się przyczynić do podjęcia przez wierzycieli racjonalnej gospodarczo decyzji, jest udzielanie wierzycielom na ich żądanie niezbędnych informacji o sytuacji majątkowej dłużnika i możliwości wykonania układu.

Po przyjęciu układu dłużnik składa do sądu restrukturyzacyjnego wniosek o zatwierdzenie układu. Aby umożliwić sądowi restrukturyzacyjnemu weryfikację prawidłowości przyjęcia układu, co warunkuje możliwość zatwierdzenia układu przez sąd, wniosek musi zawierać między innymi propozycje układowe oraz wynik głosowania ze wskazaniem liczby wierzycieli i sumy wierzytelności uprawniającej do głosowania oraz liczby wierzycieli i sumy wierzytelności przypadającej wierzycielom głosującym za układem. Jeżeli propozycje układowe przewidują podział wierzycieli na grupy, wniosek musi zawierać również liczbę wierzycieli i sumy wierzytelności w poszczególnych grupach oraz liczbę wierzycieli i sumy wierzytelności wierzycieli głosujących za układem w każdej grupie.

Ponadto do wniosku o zatwierdzenie układu dłużnik dołącza między innymi zebrane przez dłużnika karty do głosowania, wraz z odpisami lub wydrukami z rejestru i pełnomocnictwami koniecznymi do wykazania uprawnienia do oddania głosu, dowód wysłania co najmniej na trzy tygodnie przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu kart do głosowania z propozycjami układowymi wierzycielom, którzy nie oddali głosu, oraz sprawozdanie nadzorcy układu.

Sprawozdanie nadzorcy układu zawiera w szczególności:

• stwierdzenie przyjęcia układu,
• ocenę zgodności z prawem przebiegu samodzielnego zbierania głosów wraz ze wskazaniem innych okoliczności, które mogą mieć wpływ na zatwierdzenie układu,
• zastrzeżenia wierzycieli co do zgodności z prawem przebiegu zbierania głosów lub innych okoliczności, które mogą mieć wpływ na zatwierdzenie układu,
• ocenę możliwości wykonania układu,
• aktualny wykaz majątku dłużnika z szacunkową wyceną jego składników,
• bilans sporządzony przez dłużnika dla celów postępowania o zatwierdzenie układu,
• spis wierzytelności sporządzony przez nadzorcę układu ze wskazaniem, czy wierzyciel głosował za układem czy przeciw układowi,
• plan restrukturyzacyjny sporządzony przez nadzorcę układu.

Po wydaniu postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu przez sąd restrukturyzacyjny do dnia jego uprawomocnienia nadzorca układu wykonuje uprawnienia nadzorcy sądowego. Najdonioślejszym dla dłużnika skutkiem powyższego jest to, że dłużnik może dokonywać wobec swojego majątku czynności zwykłego zarządu, zaś na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy. Warto w tym miejscu dodać, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie stosuje się przepisów o zabezpieczeniu.

Skutki prawne układu zawartego w tym trybie postępowania restrukturyzacyjnego są tożsame ze skutkami układu zawartego w innych postępowaniach restrukturyzacyjnych. Zasadniczo sprowadzają się one do tego, że układ obejmuje wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu. Wierzytelności wynikające z umowy wzajemnej, która nie została wykonana w całości lub części przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, są objęte układem tylko w przypadku, gdy świadczenie drugiej strony jest świadczeniem podzielnym i tylko w zakresie, w jakim druga strona spełniła świadczenie przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego i nie otrzymała świadczenia wzajemnego. Natomiast układ nie obejmuje:

• wierzytelności alimentacyjnych oraz rent odszkodowawczych,
• roszczeń o wydanie mienia i zaniechanie naruszania praw,
• wierzytelności związanych z nabyciem spadku po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego,
• wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne,
• wierzytelności ze stosunku pracy,
• wierzytelności zabezpieczonej na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem.

Wprowadzenie do polskiego systemu prawa postępowania restrukturyzacyjnego o zatwierdzenie układu ma doniosłe znaczenie. Umożliwia bowiem ono dłużnikowi przeprowadzenie restrukturyzacji zobowiązań przed formalnym wszczęciem postępowania restrukturyzacyjnego lub postępowania upadłościowego, które pociągają za sobą daleko idące, niekorzystne dla dłużnika skutki prawne. Postępowanie restrukturyzacyjne o zatwierdzenie układu nie jest bowiem formalnie wszczynane, a udział sądu restrukturyzacyjnego ogranicza się jedynie do zatwierdzenia już przyjętego układu.

Ponadto w dotychczasowym stanie prawnym przed wszczęciem postępowania upadłościowego lub naprawczego możliwa była tylko taka restrukturyzacja zobowiązań dłużnika, na którą wyrazili zgodę wszyscy wierzyciele będący stroną porozumienia restrukturyzacyjnego. W praktyce znacząco utrudniało to dokonywanie restrukturyzacji poza postępowaniami upadłościowymi lub naprawczymi. Tymczasem aby skutecznie przeprowadzić postępowanie restrukturyzacyjne o zatwierdzenie układu wystarczy, że za układem opowie się kwalifikowana większość wierzycieli, co wystarcza dla związania jego warunkami wszystkich wierzycieli.

Warto też zauważyć, że regulacja Prawa restrukturyzacyjnego dopuszcza zawarcie układu częściowego, dotyczącego jedynie niektórych zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika (np. wierzytelności wierzycieli bankowych z pomięciem wierzycieli handlowych bądź wierzytelności o wysokiej wartości z pomięciem wierzytelności drobnych). Wydaje się więc, że dłużnicy uzyskali niezwykle użyteczny instrument restrukturyzacji swoich zobowiązań. Pozwala on przeprowadzić restrukturyzację bez ponoszenia istotnego ryzyka wizerunkowego lub wręcz ryzyka likwidacji przedsiębiorstwa, jak w przypadku postępowania upadłościowego.

Piotr Wcisło, praktyka prawa korporacyjnego i transakcji kancelarii Wardyński i Wspólnicy