Polska nie wykorzystuje w pełni możliwości przeprowadzania dowodów za granicą | Co do zasady

Współpracę w zakresie przeprowadzania wzajemnie dowodów w sprawach cywilnych i handlowych na potrzeby toczącego się postępowania w danym kraju reguluje rozporządzenie Rady nr 1206/2001, jak również przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1130 do 1135 k.p.c.). Odpowiednie postanowienia tych regulacji pozwalają na szybsze i bardziej efektywne działanie sądu przy przeprowadzaniu dowodów z dokumentów lub zeznań świadków, którzy mieszkają za granicą.

Inicjując postępowanie dowodowe, sąd polski musi wystąpić bezpośrednio do sądu zagranicznego z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu. Każde państwo członkowskie prowadzi rejestr sądów, które są właściwe do rozpoznania wniosku państwa obcego. Warto pamiętać, że jeżeli spór toczy się przed sądem polubownym, ten musi zwrócić się do sądu rejonowego o wystąpienie z wnioskiem rekwizycyjnym do sądu zagranicznego.

Sąd wzywający (polski) doręcza wniosek we wskazanym języku i w sposób przewidziany przez państwo adresata wniosku. Polska akceptuje wyłącznie doręczenia za pomocą poczty, ale inne państwa wskazują również inne, szybsze środki przekazu, np. Austria akceptuje również pocztę kurierską i faks, a Węgry ponadto pocztę elektroniczną z użyciem podpisu elektronicznego.

Jeżeli wniosek został złożony prawidłowo, sąd wezwany (zagraniczny) powinien wykonać wniosek bezzwłocznie, najpóźniej w ciągu 90 dni. Jest to termin instrukcyjny, aczkolwiek z badania przeprowadzonego przez Komisję¹wynika, że większość wniosków jest faktycznie wykonywana w ciągu 90 dni.

Sąd polski, zwracając się o pomoc do zagranicznego, decyduje, czy chce sam przeprowadzić dowód na terytorium państwa obcego, czy chce, aby przeprowadził go sąd obcy.

W pierwszym przypadku zastosowanie będzie miało prawo polskie, a osobą właściwą do przeprowadzenia dowodu, np. przesłuchania świadka, może być wyłącznie sędzia wyznaczony ze składu orzekającego. Inne państwa członkowskie przyznają prawo przesłuchania również biegłemu, jeżeli przesłuchanie dotyczy wiadomości specjalistycznych. Należy jednak pamiętać, że przeprowadzenie dowodu odbywa się na zasadzie wyrażenia zgody świadka na taką formę przesłuchania i w związku z tym nie stosuje się środków przymusu. Bezpośrednie przeprowadzenie dowodu odbywa się za pomocą wideokonferencji bądź rozmowy telefonicznej. Z powołanego badania Komisji na temat stosowania rozporządzenia Rady nr 1206/2001 wynika, że sądy nie są zbyt chętne do korzystania z udogodnień techniki w przeprowadzania dowodów na odległość. Według danych na styczeń 2008 r. żaden polski sąd nie zdecydował się na bezpośrednie przeprowadzenie dowodu na terytorium obcego państwa. Odnotowano natomiast wniosek sądu szwedzkiego o wyrażenie zgody na przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony w Polsce w sprawie o podwyższenie alimentów za pomocą rozmowy telefonicznej.

W przypadku, gdy dowód ma przeprowadzić sąd zagraniczny, obowiązuje prawo państwa, w którym przeprowadza się dowód, i to sąd wezwany jest odpowiedzialny za jego przeprowadzenie. Strony i ich pełnomocnicy mają prawo być obecni przy tej czynności, jeżeli prawo państwa wezwanego przewiduje taką możliwość. Sąd wzywający może również we wniosku poprosić o prawo czynnego udziału stron w postępowaniu dowodowym.

Rozporządzenie Rady nr 1206/2001 znacznie ułatwia sądom postępowanie dowodowe za granicą. Dlaczego polskie sądy tak rzadko z tego korzystają? Nie chodzi tylko o brak odpowiedniego wyposażenia technicznego sądów rejonowych. Ważne, aby prawnicy i sędziowie byli świadomi takich możliwości, a na pewno przyczyni się to znacznie do usprawnienia i przyspieszenia wielu postępowań sądowych.