Nowa ustawa Prawo geologiczne i górnicze | Co do zasady

28 kwietnia 2011 roku po burzliwych dyskusjach Sejm uchwalił nową ustawę Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa wzbudzająca wiele kontrowersji została teraz skierowana do Senatu.

Nowa ustawa reguluje w szczególności zasady podejmowania i wykonywania działalności w zakresie geologii i górnictwa, podziemnego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów, odpowiedzialności za szkody górnicze oraz opłat eksploatacyjnych.

Przepisy ustawy dostosowują polskie prawo do dyrektyw unijnych:

• dyrektywy Rady 92/91/EWG z dnia 3 listopada 1992 r. dotyczącej minimalnych wymagań mających na celu poprawę warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi,
• dyrektywy Rady 92/104/EWG z dnia 3 grudnia 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego, 
• dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE z dnia 30 maja 1994 r. w sprawie warunków udzielania i korzystania z zezwoleń na poszukiwanie, badanie i produkcję węglowodorów,
• dyrektywy Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów,
• decyzji Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiającej kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska.

W nowej ustawie, w stosunku do przepisów dotychczasowych, wprowadzono pewne istotne zmiany. Niektóre z nich przedstawiamy poniżej.

Własność górnicza i użytkowanie górnicze

Nowa ustawa wraca do pojęcia własności górniczej określonej przepisami Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 29 listopada 1930 r. – Prawo górnicze, której istotą jest rozłączenie pojęcia własności gruntowej od złoża kopalin oraz przyjęcie, że niektóre złoża nie są częścią nieruchomości i nie stanowią własności gruntowej. Złoża są przedmiotem odrębnego prawa przysługującego wyłącznie Skarbowi Państwa. Ustawa określa katalog złóż objętych własnością górniczą. Są to kopaliny o istotnym znaczeniu gospodarczym (w szczególności węglowodory, węgiel kamienny, węgiel brunatny, określone rudy metali). Złoża kopalin nieobjęte własnością górniczą są własnością gruntową. Zarówno dotychczasowe, jak i nowe przepisy przewidują, że jedyną formą rozporządzania własnością górniczą jest użytkowanie górnicze, którego ustanowienie następuje w drodze umowy. Podmioty, które rozpoznały złoże kopaliny będącej własnością górniczą i udokumentowały je oraz uzyskały decyzję zatwierdzającą dokumentację geologiczną, mogą żądać ustanowienia na ich rzecz użytkowania górniczego z pierwszeństwem przed innymi podmiotami.

Ustawa wprowadza również postanowienia dotyczące relacji pomiędzy przedsiębiorcą a właścicielem nieruchomości w zakresie kluczowych kopalin i stanowi, że podmiot, który uzyskał koncesję na wydobywanie węglowodorów, węgla kamiennego, węgla brunatnego lub na bezzbiornikowe magazynowanie węglowodorów, może żądać wykupu nieruchomości w zakresie niezbędnym do wykonywania zamierzonej działalności.

Koncesje

Nowe przepisy utrzymują, z pewnymi zmianami, obowiązek uzyskania koncesji na działalność w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin objętych własnością górniczą, wydobywania kopalin ze złóż, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz podziemnego składowania odpadów.

Oznacza to, że poszukiwanie (rozpoznanie) złóż kopalin niebędących własnością górniczą nie wymaga uzyskania koncesji (wystarczy decyzja zatwierdzająca projekt robót geologicznych).

Udzielenie koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złoża kopaliny wymaga opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, zaś wydobywanie kopalin ze złóż, bezzbiornikowe magazynowanie substancji lub podziemne składowanie odpadów wymaga uzgodnienia z wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta. Kryterium uzgodnienia jest zgodność zamierzonej działalności z przeznaczeniem nieruchomości określonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub sposobem korzystania z nieruchomości ustalonym w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Udzielenie koncesji na poszukiwanie bądź wydobywanie określonych kopalin pierwiastków lub na określonych obszarach wymaga opinii lub uzgodnienia z właściwymi organami.

Koncesji udziela, w przypadkach wskazanych ustawą, minister środowiska lub starosta (a w przypadkach nieokreślonych przepisami marszałek województwa).

Koncesja może zostać udzielona pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń (np. w formie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy, gwarancji bankowej, poręczenia bankowego). W przypadku koncesji na podziemne składowanie odpadów ustanowienie zabezpieczenia przez przedsiębiorcę jest obowiązkowe. W postępowaniu koncesyjnym stosuje się przepisy o udziale społeczeństwa, chyba że koncesja została poprzedzona decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach w postępowaniu toczącym się z udziałem społeczeństwa.

Koncesja może być przeniesiona na inny podmiot za zgodą przedsiębiorcy, któremu jej udzielono, jeśli nie sprzeciwia się temu interes publiczny, w szczególności związany z ochroną środowiska, w tym z racjonalną gospodarką złożami kopalni, o ile zostały spełnione inne wymagania określone ustawą. Stronami postępowania są dotychczasowy przedsiębiorca i podmiot ubiegający się o przeniesienie koncesji. Przeniesienie koncesji na podstawie ustawy ma zastosowanie tylko wówczas, jeśli odrębne przepisy nie przewidują następstwa prawnego w zakresie skutków wynikających z decyzji administracyjnej. Jeśli odrębne przepisy przewidują takie następstwo, to podmiot ma obowiązek przedstawienia właściwemu organowi dowodów potwierdzających następstwo prawne.

Istotną zmianą jest to, że ustawa wyraźnie określa krąg osób mających status strony w postępowaniu dotyczącym udzielenia koncesji. Właściciele lub użytkownicy wieczyści mają status stron tylko w przypadku, gdy chodzi o działalność wykonywaną w granicach nieruchomości gruntowych. Jeśli liczba stron jest większa niż 20, strony zawiadamiane są w drodze obwieszczeń w Biuletynie Informacji Publicznej lub w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości.

Ustawa wprowadza również postanowienie, że rozpoczęcie działalności objętej koncesją uważane jest za zaistnienie nieodwracalnych skutków prawnych, co nie wyklucza ewentualnych roszczeń odszkodowawczych przysługujących podmiotom, które w wyniku wadliwej decyzji poniosły szkodę.

Ustawa przewiduje odrębne wymagania dotyczące koncesjonowania węglowodorów. Stanowi to przyjęcie dyrektywy 94/22/WE w sprawie warunków udzielania i korzystania z zezwoleń na poszukiwanie, badanie i produkcję węglowodorów. Udzielenie koncesji poprzedzone jest przetargiem, którego warunki powinny być niedyskryminujące i dawać pierwszeństwo najlepszym systemom poszukiwania lub wydobywania węglowodorów. Po wyłonieniu zwycięzcy przetargu organ koncesyjny udziela koncesji i zawiera umowę o ustanowieniu użytkowania górniczego. Ustawa określa przypadki, w których udzielenie koncesji nie wymaga postępowania przetargowego. Przeniesienie koncesji na inny podmiot powoduje również przeniesienie użytkowania górniczego na ten podmiot.

Informacja geologiczna

Zgodnie z przepisami ustawy prawo do wykorzystywania informacji geologicznej przysługuje Skarbowi Państwa. Jednak podmiot, który poniósł koszt prac na rozpoznanie geologiczne i zamierza je wykorzystać, ma wyłączne prawo do korzystania z tej informacji przez okres 5 lat od utraty mocy decyzji, na podstawie której wykonano prace będące źródłem informacji. Jeżeli przed upływem tego terminu podmiot uzyskał koncesję, prawo to zachowuje przez cały czas obowiązywania koncesji oraz dodatkowo przez 2 lata od utraty jej mocy. Jeśli informacja geologiczna przysługuje tylko Skarbowi Państwa, a dotyczy wykonywania działalności w zakresie wydobywania kopalin, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz podziemnego składowania odpadów albo działalności wymagającej także pozwolenia wodnoprawnego, korzystanie z informacji następuje za wynagrodzeniem i wymaga zawarcia umowy ze Skarbem Państwa. W innych przypadkach korzystanie z informacji geologicznych Skarbu Państwa jest bezpłatne.

Opłaty

W nowej ustawie zrezygnowano z ramowych opłat eksploatacyjnych. Stawki opłat wynikają wprost z ustawy. Opłat nie uiszcza się, jeśli wysokość opłaty nie przekracza 300 złotych. Wydłużono okres rozliczeniowy z tytułu opłat, który wynosić będzie 6 miesięcy (a nie jak dotychczas kwartalnie). Wpływy z opłat w 90 procentach stanowić będą dochody gminy, a w 10 procentach Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Odpowiedzialność za szkody

Zgodnie z przepisami ustawy przedsiębiorca odpowiada za szkody według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. Odpowiedzialność ponosi przedsiębiorca, ale także inne podmioty prowadzące działalność regulowaną ustawą. Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić działalność. Jeśli nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa.

Zmiany wprowadzone przepisami nowej ustawy dotyczą terminu dochodzenia roszczeń za szkody. Zgodnie z nowymi przepisami roszczenia przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Sądowe dochodzenie roszczeń jest możliwe po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Ustawa wydłużyła termin do zawarcia ugody do 60 dni (dotychczas było to 30 dni).

Ustawa ma wejść w życie z dniem 1 lipca 2011 roku, z wyjątkiem art. 136 dotyczącego okresu rozliczeniowego z tytułu opłat eksploatacyjnych, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 roku. Należy się jednak jeszcze liczyć z ewentualnymi poprawkami Senatu.

Joanna Szafrańska, Zespół Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy