Mechanizm podzielonej płatności – niepozorne i pozorne korzyści | Co do zasady

Przedsiębiorcy nie mają obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności. Pozostawiona im inicjatywa w tym zakresie zmusza do zadania pytania, czy warto skorzystać z nowego instrumentu. Ustawodawca zadał sobie trud, by zachęcić podatnika do udzielenia odpowiedzi twierdzącej.

Wprowadzony niedawno do polskiego prawa mechanizm podzielonej płatności (split payment) jest kolejną próbą rozwiązania problemu przestępczości w zakresie podatku VAT. Split payment zakłada, że płatność za nabyty towar lub usługę (w całości lub w części) następuje poprzez zapłatę kwoty netto przez nabywcę na rachunek rozliczeniowy dostawcy albo jest rozliczana w inny sposób, natomiast zapłata odpowiadająca kwocie podatku VAT (w całości lub w części) jest płacona na specjalny rachunek bankowy dostawcy. Szczegółowy opis mechanizmu podzielonej płatności znajduje się tutaj.

Poniżej wskazujemy, jak ustawodawca próbuje przełamać sceptycyzm przedsiębiorców dotyczący korzystania z nowego mechanizmu.

Złagodzenie przepisów sankcyjnych

Ustawodawca pozostawił do uznania przedsiębiorców, czy skorzystać z mechanizmu podzielonej płatności, czy raczej dokonywać transferu środków tak jak dotychczas. Postulowany efekt uszczelnienia systemu podatkowego zostanie jednak osiągnięty dopiero w momencie, w którym stosowanie mechanizmu podzielonej płatności upowszechni się, a wartości pieniężne odpowiadające kwocie podatku w przeważającej części krążyć będą między utworzonymi w tym celu rachunkami VAT.

By zachęcić podatników do korzystania z mechanizmu split payment, ustawodawca wprowadził do ustawy szereg przepisów stawiających nabywców towarów i usług stosujących mechanizm podzielonej płatności w korzystniejszej sytuacji prawnopodatkowej w porównaniu z tą, w której znajdują się niestosujący tego mechanizmu. Mianowicie do podmiotów stosujących mechanizm podzielonej płatności, do wysokości kwoty odpowiadającej kwocie podatku wynikającej z otrzymanej faktury:

1. Nie stosuje się art. 105a ust. 1 ustawy o VAT, tj. przepisu o odpowiedzialności solidarnej. Podatnik dokonujący zapłaty za towary wymienione w załączniku nr 13 do ustawy o VAT (wyroby stalowe, paliwa oraz inne tzw. towary wrażliwe) w ramach mechanizmu podzielonej płatności nie będzie ponosił solidarnej odpowiedzialności wraz z dostawcą za ewentualne zaległości podatkowe.
2. Nie stosuje się art. 112b ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o VAT, tj. przepisu o dodatkowym zobowiązaniu podatkowym. Podatnikowi dokonującemu zapłaty w ramach mechanizmu podzielonej płatności organ nie ustali dodatkowego zobowiązania podatkowego – tzw. sankcji VAT – w wysokości 30% w przypadku błędnie sporządzonej deklaracji podatkowej lub 20% w przypadku złożenia korekty deklaracji podatkowej w następstwie interwencji organu.
3. Nie stosuje się art. 112c ustawy o VAT, tj. przepisu o dodatkowym zobowiązaniu podatkowym w wysokości 100%. Podatnikowi dokonującemu zapłaty w ramach mechanizmu podzielonej płatności organ nie ustali sankcji VAT w wysokości 100%, która może być stosowana, gdy błędne rozliczenia podatnika wynikają z faktur, które:
   • zostały wystawione przez podmiot nieistniejący,
   • stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane,
   • podają kwoty niezgodne z rzeczywistością,
   • potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o nieważności i pozorności czynności prawnych.

Wyłączenie stosowania niektórych przepisów oznacza, że administracja skarbowa, w przypadku zastosowania mechanizmu podzielonej płatności, stępia własne ostrza wymierzone w podatników, którzy nieprawidłowo rozliczają się z fiskusem (albo którzy padają ofiarą tych ostatnich). Dla zachowania dyscypliny nowe przepisy zawierają jednak pewne ograniczenia. Przedsiębiorca nie będzie mógł skorzystać z opisanych benefitów w sytuacji, gdy wiedział, że faktura zapłacona z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności nie jest rzetelna lub przedstawia nieprawdziwe informacje.

Konsekwencje procesowe

Powyższe ograniczenie wchodzi w interesującą reakcję z dopiero co omówionymi przepisami i może być przyczyną praktycznych problemów dla organów, na których spoczywa ciężar dowodu w postępowaniu. Wynika to z faktu, że przepis wprowadza standard świadomości na poziomie wiedzy podatnika i nie posługuje się częściej używanym w ustawie i orzecznictwie dotyczącym nierzetelnych rozliczeń podatku VAT standardem wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać / powinien był wiedzieć / mógł, czy też powinien był przewidywać.

Dodatkowo uzasadnienie projektu ustawy wprowadzającej mechanizm podzielonej płatności do ustawy o VAT wskazuje, że płacenie z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności będzie „jedną z mocniejszych przesłanek” dla wykazania, że nabywca dochował należytej staranności, zawierając transakcję z kontrahentem, co będzie miało bardzo istotne znaczenie dla bezpieczeństwa rozliczania VAT naliczonego przez nabywców.

Zagadnienie mechanizmu podzielonej płatności zostało także omówione w kontrowersyjnej Metodyce w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych zamieszczonej na stronie internetowej Ministerstwa Finansów.

O ile wskazanie, że korzystanie przez przedsiębiorcę z mechanizmu podzielonej płatności będzie brane przez organy pod uwagę w toku oceny dochowania należytej staranności jest dla podatnika cenną informacją, o tyle stwierdzenie, że jest to przesłanka mocniejsza (od innych licznych przesłanek) wydaje się daleko idące. Wynika to z faktu, że po pierwsze – decyzja w tym zakresie zostanie podjęta przez sędziów sądów administracyjnych, a po drugie – sam organ w Metodyce pozostawił sobie otwartą furtkę, by zniwelować siłę dowodu, jakim jest zapłata w ramach mechanizmu podzielonej płatności. Mając na względzie wielowątkowość uzasadnień wyroków, można zadać sobie dodatkowo pytanie, czy nieskorzystanie z mechanizmu podzielonej płatności nie zostanie uznane przez organ za okoliczność obciążającą podatnika.

Odstąpienie od pobierania podwyższonych odsetek

W przypadku zastosowania mechanizmu podzielonej płatności nie stosuje art. 56b Ordynacji podatkowej, tj. przepisu o podwyższonych odsetkach, jeśli co najmniej 95% otrzymanych przez podatnika faktur zostanie zapłaconych z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.

Zgodnie z art. 56b Ordynacji podatkowej podwyższona stawka odsetek za zwłokę (150% stawki „standardowej”) znajduje zastosowanie do zaległości w podatku VAT oraz w podatku akcyzowym:

• jeśli przekroczone zostaną określone w ustawie progi i podatnik pomyli się ze szkodą dla fiskusa, lub dokona korekty deklaracji w wyniku interwencji organu,
• w sytuacji ujawnienia przez organ podatkowy niezłożenia deklaracji, mimo ciążącego obowiązku oraz braku zapłaty podatku.

Wyłączenie przepisu o podwyższonych odsetkach podlega dwóm ograniczeniom. Przedsiębiorca nie skorzysta z benefitów wynikających z korzystania z mechanizmu podzielonej płatności, gdy wiedział, że faktura zapłacona z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności nie jest rzetelna lub przedstawia nieprawdziwe informacje lub gdy zaległość podatkowa przekracza dwukrotność kwoty podatku naliczonego wykazanej w złożonej deklaracji.

Realna korzyść finansowa

Dodatkowo, jeśli zapłata zobowiązania podatkowego z tytułu podatku następuje w całości z rachunku VAT w terminie wcześniejszym niż termin zapłaty podatku, kwotę zobowiązania podatkowego z tytułu podatku można obniżyć o kwotę wyliczoną według wzoru określonego w ustawie.

Szybszy zwrot podatku, ale tylko na rachunek VAT

Do ustawy o VAT wprowadzono regulację, zgodnie z którą jeśli podatnik wystąpi z wnioskiem złożonym wraz z deklaracją podatkową o zwrot różnicy podatku na rachunek VAT, wówczas taki zwrot zostanie dokonany w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia. Przepisy nie przewidują, aby organ miał możliwość przedłużenia tego terminu celem weryfikacji zwrotu. Zaproponowane rozwiązanie nie likwiduje problemu przedłużonego oczekiwania na zwrot podatku VAT, natomiast jest pewną formą kompromisu. Może on okazać się korzystny zarówno dla fiskusa (jako że będzie prowadzić do upowszechnienia mechanizmu podzielonej płatności), jak i dla wybranych grup podatników, którzy nabywając towary i usługi będą używać mechanizmu split payment.

Mechanizm podzielonej płatności jest tematem bolesnym dla przedsiębiorców z uwagi na ograniczenie swobodnego dostępu do gotówki, a w konsekwencji pogorszenie ich płynności finansowej. Pewnie niedaleka od prawdy będzie teza, że wielu podatnikom – szczególnie tym funkcjonującym we względnie stabilnym środowisku gospodarczym – korzystanie z mechanizmu podzielonej płatności nie przyniesie istotnych korzyści. Z drugiej strony jednak niegasnący problem oszustw podatkowych wymaga reakcji. Jeśli mechanizm split payment może być jednym z instrumentów ochrony obrotu gospodarczego, zasadne jest wyposażenie przedsiębiorców w możliwość wyboru pomiędzy mechanizmem podzielonej płatności a dotychczasowymi formami płatności.

Wojciech Marszałkowski, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy