Kłopotliwy przywilej
Posłowie chcą odebrać bankom możliwość posługiwania się bankowym tytułem egzekucyjnym, a jednocześnie przyznają analogiczny przywilej SKOK-om.
W ostatnich tygodniach mogliśmy obserwować przynajmniej dwa ciekawe wydarzenia legislacyjne dotyczące bankowego tytułu egzekucyjnego. Nie od dziś wiadomo, że możliwość posługiwania się bankowym tytułem egzekucyjnym przez banki wzbudza bardzo dużo kontrowersji. Instytucja ta spotyka się często z silną krytyką. Z drugiej strony nie sposób odmówić racji wielu argumentom przytaczanym przez zwolenników bankowego tytułu egzekucyjnego.
Doskonałą ilustracją wspomnianych kontrowersji jest wymiana argumentów, która dokonała się przy okazji poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 11 kwietnia 2013 r. (Druk nr 1441). Projekt postuluje całkowitą likwidację instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego, która – w ocenie projektodawców – jest sprzeczna z Konstytucją. Według projektodawców bankowy tytuł egzekucyjny nadaje bankom uprawnienia zbliżone do sądów, przez co narusza podstawowe zasady państwa prawnego. Projektodawcy wskazują również na brak analogicznych instytucji w innych europejskich porządkach prawnych.
Projekt spotkał się z krytyką zarówno przedstawicieli banków (ZBP), jak i przedstawicieli organów publicznych w postaci NBP oraz KNF. Argumenty przytaczane w pismach przedłożonych przez wspomniane instytucje wskazują na zasadność utrzymania w polskim systemie prawa szczególnych uprawnień banków w postępowaniu egzekucyjnym. Obok tradycyjnie podnoszonych w tym kontekście argumentów (przede wszystkim tego, że efektywna egzekucja wierzytelności bankowych leży przede wszystkim w interesie podmiotów deponujących swoje oszczędności w bankach) pojawiają się również inne bardzo ciekawe uwagi. Wskazuje się przykładowo, iż wprowadzenie na drogę zwykłego postępowania cywilnego spraw egzekucyjnych prowadzonych dzisiaj na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego mogłoby zakończyć się paraliżem wymiaru sprawiedliwości oraz znacznym wzrostem kosztów egzekucji wierzytelności bankowych.
Komentowany projekt dąży do całkowitej eliminacji z porządku prawnego bankowego tytułu egzekucyjnego, tymczasem inna inicjatywa ustawodawcza zmierza dokładnie w odwrotnym kierunku. Zgodnie z dużą nowelizacją ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych uchwaloną przez Sejm 19 kwietnia 2013 r. SKOK-i otrzymały przywilej w postaci możliwości wystawiania tytułów egzekucyjnych na podstawie ksiąg lub innych dokumentów. Nowelizacja weszła w życie 12 czerwca 2013 r.
Faktycznie zatem, wbrew omawianemu powyżej projektowi nowelizacji Prawa bankowego, doszło do poszerzenia kręgu podmiotów, którym przysługuje prawo do uprzywilejowanego sposobu prowadzenia egzekucji. Przywilej nadany SKOK-om do złudzenia przypomina bankowy tytuł egzekucyjny. Mimo to już nawet pobieżna lektura nowego art. 29a ustawy o SKOK-ach prowadzi do wniosku, iż pomiędzy tytułem bankowym a tytułem wystawianym przez SKOK-i zachodzą bardzo znaczące różnice. Wnikliwe przedstawienie tych różnic powinno być niewątpliwie przedmiotem odrębnego opracowania. Niemniej jednak warto już na tym etapie zasygnalizować najważniejsze spośród nich.
Przede wszystkim uregulowania zawarte w ustawie o SKOK-ach są znacznie mniej rozbudowane niż analogiczne uregulowania w Prawie bankowym. Brakuje przykładowo szczegółowych wytycznych dotyczących treści i formy tytułu egzekucyjnego wystawianego przez SKOK. Wystawienie tytułu przez SKOK, w przeciwieństwie do bankowego tytułu egzekucyjnego, nie musi być poprzedzone złożeniem przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się egzekucji, co należy uznać za niezwykle oryginalne rozwiązanie. To wszystko powoduje, iż przywilej otrzymany przez SKOK-i jest znacznie dalej idący niż obecne uprawnienia przysługujące bankom. Nie sądzę, aby taki właśnie był zamysł ustawodawcy, zwłaszcza biorąc pod uwagę okoliczności, iż uprawnienie SKOK-ów do wystawiania tytułów egzekucyjnych pojawiło się w ustawie nowelizującej dopiero na etapie prac w komisjach sejmowych.
Regulacja dotycząca SKOK-ów ma swoje ewidentne niedoskonałości. Ustawa nowelizująca nie wprowadziła żadnych zmian do Kodeksu postępowania cywilnego. Brakuje zatem przepisu analogicznego do obecnego art. 7862 k.p.c., który określa zakres badania sądu w postępowaniu o nadanie bankowemu tytułowi egzekucyjnego klauzuli wykonalności. Nie wiadomo zatem, na czym miałaby polegać kontrola sądowa tytułów egzekucyjnych wystawianych przez SKOK-i. Okoliczność ta, połączona z brakiem jakiegokolwiek formalizmu w odniesieniu do tytułów wystawianych przez SKOK-i, czyni kontrolę sądową praktycznie iluzoryczną. W znowelizowanej ustawie o SKOK-ach brakuje również analogu obecnego art. 97 ust. 1 Prawa bankowego, przez co w ogóle można podjąć wątpliwość, czy tytuł wystawiony przez SKOK może być podstawą egzekucji, a jeżeli nawet tak, to pod jakimi warunkami.
Warto w najbliższym czasie obserwować stosowanie nowych przepisów przez SKOK-i. Już teraz jednak można z dużą dozą prawdopodobieństwa przewidzieć, iż praktyczne zastosowanie nowego przywileju będzie związane z wieloma trudnymi do przezwyciężenia wątpliwościami.
Krzysztof Wojdyło, Zespół Usług Płatniczych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
