Jednorazowy plastik znika, pojawią się nowe obowiązki dla przedsiębiorców | Co do zasady

Już prawie dwa miesiące temu Ministerstwo Klimatu i Środowiska opublikowało projekt ustawy wdrażającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Nowelizacja powinna wejść w życie najpóźniej 3 lipca 2021 r., ale już teraz budzi wiele wątpliwości.

O dyrektywie w sprawie tzw. Single-Use Plastics (SUP) pisaliśmy w ubiegłym roku. Wtedy termin wdrożenia nowych rozwiązań w Polsce wydawał się bardzo odległy. Tymczasem pozostał nieco ponad miesiąc na przyjęcie w Polsce środków, które umożliwią realizację założeń dyrektywy SUP. W tym celu Ministerstwo Klimatu i Środowiska zaproponowało projekt ustawy o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw, który uwzględnia większość rozwiązań przyjętych przez Unię Europejską¹.

Zakaz wprowadzania do obrotu wybranych produktów

Projektodawca określił listę produktów jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego, które będą objęte zakazem wprowadzania do obrotu. Jest ona analogiczna do tej, którą zaproponował unijny prawodawca, i obejmuje:

• patyczki higieniczne,
• sztućce (widelce, noże, łyżki, pałeczki),
• talerze,
• słomki,
• mieszadełka do napojów,
• patyczki mocowane do balonów,
• pojemniki na żywność wykonane z polistyrenu ekspandowanego (tzw. styropianowe), tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:
  • przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
  • zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika, oraz
  • gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie,

w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność,

• wykonane z polistyrenu ekspandowanego pojemniki i kubki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka.

Warto zauważyć, że zakaz dotyczy wprowadzania tych produktów do obrotu, nie zaś ich każdorazowej sprzedaży. W rezultacie produkty po raz pierwszy udostępnione na polskim rynku przed wejściem w życie ustawy wdrażającej będą mogły być sprzedawane na całym terytorium Rzeczpospolitej Polskiej do wyczerpania zgromadzonych zapasów – i to nawet kilkukrotnie.

Trwałe zmniejszenie stosowania plastiku

Nie wszystkie produkty jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego będą objęte zakazem wprowadzania do obrotu, choć część z nich będzie podlegać nowym obowiązkom. Dyrektywa SUP przewiduje wprowadzenie mechanizmów, które mają doprowadzić do trwałego zmniejszenia stosowania takich produktów jak:

• kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka,
• pojemniki na posiłki, w tym pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:
  • przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
  • zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika, oraz
  • gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie,

w tym pojemniki na posiłki typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

W tym celu polski ustawodawca zaproponował, aby przedsiębiorcy prowadzący jednostki handlu detalicznego lub hurtowego oraz prowadzący jednostki gastronomiczne pobierali od nabywcy opłatę, która wyniesie maksymalnie 1 zł za sztukę opakowania wymienionego powyżej. Wysokość takiej opłaty zostanie doprecyzowana w rozporządzeniu, które wyda Minister Klimatu i Środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Ponadto wspomniani przedsiębiorcy będą obowiązani zapewnić nabywcom dostępność w sprzedaży alternatywnych produktów, które nie będą wykonane z tworzyw sztucznych lub będą produktami wielokrotnego użytku.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta

Projekt ustawy wdrażającej dyrektywę SUP przewiduje też dalsze opłaty. Kolejna obciąży przedsiębiorców wprowadzających do obrotu następujące produkty:

• pojemniki na posiłki, tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich posiłków, które:
  • są przeznaczone do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
  • są zazwyczaj spożywane bezpośrednio z pojemnika, oraz
  • są gotowe do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie,

w tym pojemniki na posiłki typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność,

• paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające posiłki przeznaczone do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki,
• pojemniki na napoje o pojemności do trzech litrów, tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, oraz wielomateriałowe opakowania na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, ale nie szklane lub metalowe pojemniki na napoje, których zakrętki i wieczka wykonane są z tworzyw sztucznych,
• kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka,
• lekkie plastikowe torby na zakupy zgodnie z definicją w art. 3 pkt 1c dyrektywy 94/62/WE.

Taka coroczna opłata będzie przeznaczona na gospodarowanie odpadami powstałymi z produktów tego samego rodzaju i wyniesie maksymalnie 5 groszy za sztukę wprowadzonego do obrotu produktu. Konkretna stawka również zostanie dookreślona w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Klimatu i Środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Dodatkowo w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta zaprojektowano opłatę, która będzie przeznaczana na publiczne kampanie edukacyjne.

Obowiązek oznakowania

Część produktów wymagających ponoszenia opłat będzie dodatkowo opatrzona widocznym, czytelnym i nieusuwalnym oznakowaniem. Taki znak został zaprojektowany i uszczegółowiony w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2020/2151² i pojawi się na:

• podpaskach higienicznych, tamponach oraz aplikatorach do tamponów,
• chusteczkach nawilżanych, tj. uprzednio nawilżonych chusteczkach przeznaczonych do higieny osobistej i uprzednio nawilżonych chusteczkach do użytku domowego,
• wyrobach tytoniowych z filtrami i filtrach sprzedawanych do używania z wyrobami tytoniowymi,
• kubkach na napoje.

Na tym tle powstaje pytanie, czy wyliczone produkty zgromadzone przez przedsiębiorcę przed wejściem w życie ustawy wdrażającej (już wprowadzone do obrotu) będą objęte obowiązkiem oznakowania, czy jednak będzie można je sprzedawać na dotychczasowych zasadach do wyczerpania zapasów. Wydaje się, że konieczność oznakowania produktów już wprowadzonych do obrotu byłaby trudna do zrealizowania i objęłaby wszystkie te produkty, które nie zostały jeszcze nabyte przez użytkownika końcowego.

Problemy na tle nowych rozwiązań

Proponowane regulacje już na etapie projektu budzą wiele wątpliwości u przedsiębiorców. Duża część z tych wątpliwości dotyczy przepisów przejściowych, które regulują wspomnianą kwestię dalszej odsprzedaży produktów objętych zakazem, a wprowadzonych do obrotu przed wejściem w życie ustawy. Dystrybutorzy i potencjalni nabywcy obawiają się o to, czy gromadzone obecnie produkty objęte zakazem będą mogły być sprzedawane, a w konsekwencji – czy ta niepewność nie zmniejszy zainteresowania tego typu produktami (nikt nie będzie chciał ich kupić).

Podobna sytuacja dotyczy obowiązku znakowania. Czy objęte tym obowiązkiem produkty zgromadzone przed wejściem w życie nowych przepisów (już wprowadzone do obrotu) będą wymagały opatrzenia odpowiednią naklejką, czy jednak będzie można je sprzedawać na dotychczasowych zasadach do wyczerpania zapasów?

Wreszcie nie mniej problematyczna jest kwestia zaklasyfikowania produktu jako podlegającego obowiązkom określonym w dyrektywie SUP. Tę kwestię powinny rozwiązać wytyczne Komisji Europejskiej, które nie zostały jeszcze oficjalnie opublikowane. Ich projekt ułatwia nieco klasyfikację, ale nie rozstrzyga wprost o dalszych losach wszystkich produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

Podsumowanie

Okazuje się, że wątpliwości rodzi nie tylko wysokość i liczba opłat, jakie w przyszłości obciążą przedsiębiorców oraz nabywców produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Problem może pojawić się już na etapie klasyfikacji danego produktu jako podlegającego nowym obowiązkom i zakazom. Objęto nimi bowiem produkty, które nie tylko są jednorazowe i wykonane z określonego tworzywa sztucznego, ale też spełniają szczegółowe wymogi dotyczące konkretnej kategorii produktów. Dopiero rozstrzygnięcie tej kwestii pozwala ustalić, czy dany przedsiębiorca będzie podlegał nowym obowiązkom.

Ponadto z czasem maleje szansa na to, że do transpozycji dyrektywy SUP dojdzie na czas – proces legislacyjny jest zwykle długotrwały, a projekt nie był jeszcze analizowany kolejno przez posłów i senatorów, którzy mogą dostrzec potrzebę modyfikacji poszczególnych przepisów.

W razie ewentualnego opóźnienia przedsiębiorcy nie powinni ponieść żadnych konsekwencji – adresatami dyrektywy SUP są bowiem państwa członkowskie Unii Europejskiej, na których spoczywa odpowiedzialność za terminowe wywiązanie się z nałożonych obowiązków.

Paulina Wojtkowska, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy